Postanowienia Polityki energetycznej Stanu Montana zostały uznane przez Sąd Dystryktu Montana za niekonstytucyjne. Postanowienia te zakazują uwzględniania emisji gazów cieplarnianych i zmian klimatu podczas przeprowadzania ocen środowiskowych. Taki wyrok jest ważnym zwycięstwem obywatelek i obywateli przeciwko rządom w klimatycznej walce.
W dniu 14 sierpnia 2023 r. roku, Pierwszy Sąd Dystryktu Montana w hrabstwie Lewis i Clark wydał przełomowe rozstrzygnięcie w sprawie zwanej Rikki Held, et al. versus State of Montata, et al.
Kontekst sprawy i punkt widzenia obywateli
Sprawa toczyła się od marca 2020 r., kiedy to szesnastu młodych mieszkańców stanu Montana zdecydowało się pozwać władze stanowe, podważając zgodność z konstytucją stanową oparcia miksu energetycznego stanu na paliwach kopalnych.
Zdaniem powodów, z których najmłodszy miał dwa, a najstarszy osiemnaście lat, tak skonstruowany miks energetyczny przyczynia się do zmian klimatycznych, co w konsekwencji prowadzi do naruszenia wielu praw. Narusza bowiem prawo do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, korzystania z życia i wolności, nabywania, posiadania i ochrony własności, poszukiwania bezpieczeństwa, zdrowia i szczęścia oraz prawo do czystego i zdrowego środowiska. Wszystkie te prawa zagwarantowane są przez konstytucje stanową.
Na marginesie należy wskazać, że spór prawny opierał się właśnie na prawie stanowym, gdyż w Stanach Zjednoczonych można mówić o konstytucjonalizmie stanowym i federalnym.
Podważano przede wszystkim konstytucyjność Polityki energetycznej Stanu Montana, w dalszej mierze opierającej miks energetyczny na paliwach kopalnych oraz zakazującej uwzględniania wpływu emisji gazów cieplarnianych oraz zmian klimatu podczas przeprowadzania ocen środowiskowych, które można przyrównać do polskiej oceny oddziaływania na środowisko.
W ramach pozwu domagano się m.in. orzeczenia, że powyższa Polityka narusza prawa powodów i jest niezgodna z konstytucją stanową. Domagano się także nakazania władzom stanowym przygotowania stanowego wykazu emisji gazów cieplarnianych oraz planu redukcji emisji.
Orzeczenie Sądu
Rozstrzygając sprawę Sąd wskazał, że występuje „przytłaczający konsensus naukowy, że ocieplenie Ziemi jest bezpośrednio spowodowane antropogenicznymi emisjami gazów cieplarnianych, związanymi głównie ze spalaniem paliw kopalnych”[1], a „nauka jednoznacznie twierdzi, że niebezpieczny wpływ na klimat ma miejsce ze względu na ludzką aktywność”[2]. Powyższe tezy są jednoznaczne i wskazują na ogólnoświatowy trend uznawania przez orzecznictwo zdobyczy wiedzy w zakresie klimatologii. Spalanie paliw kopalnych powoduje globalne ocieplenie. Warto podkreślić, że w swoich stwierdzeniach Sąd powołał się na przedłożone mu badania, ekspertyzy i zeznania światków, ale także na wiedzę płynącą z raportów Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC).
Sąd uznał także, że Stan Montana jest odpowiedzialny za emisje związane z wydobyciem, przetwarzaniem i transportem oraz konsumpcją paliw kopalnych na terenie stanu. Licząc emisje, za które odpowiada Stan Montana, Sąd nie wskazywał jedynie na bieżące emisje, ale także na emisje historyczne, gdyż zgodnie z wiedzą naukową, dwutlenek węgla pozostaje w atmosferze i wpływa na nią.
Jest to o tyle istotne, że pozwala widzieć kierunek w jakim może podążyć orzecznictwo, a mianowicie można wyobrazić sobie, iż spółki paliw kopalnych będą w przyszłości zmuszone nie tylko do osiągnięcia zerowych emisji netto, ale także do „posprzątania” po sobie atmosfery. Ciekawe jest także to, że rozważając emisje stanu, Sąd odnosił się zarówno o emisji historycznych, emisji per capita, jak i emisji w wymiarze absolutnym, wskazując, że w każdym wymiarze emisje te są bardzo duże.
Za udowodnioną została uznana szkoda wyrządzona pozwanym na ich fizycznym i psychicznym zdrowiu, domach i własności, rekreacyjnych, duchowych i estetycznych zainteresowaniach, tradycji kulturowej, bezpieczeństwu ekonomicznemu i szczęściu. Co więcej, Sąd wskazał, że „każda dodatkowo wyemitowana tona gazów cieplarnianych zwiększa te szkodę oraz zwiększa zagrożenie powstania nieodwracalnej szkody klimatycznej”[3].
Wartym uwagi jest fakt, że Sąd mówił o już występującej szkodzie, a nie takiej, która ma się dopiero zrealizować. Z jednej strony wskazuje to na pogłębienie kryzysu klimatycznego, którego skutki już teraz są widoczne, ale z drugiej wskazuje na korzystność artykułowania wprost prawa do zdrowego i czystego środowiska w aktach prawnych. Zdaniem Sądu, szkoda ta powstała na skutek nieuwzględniania przez Stan Montana emisji gazów cieplarnianych i zmian klimatu w swoich działaniach i wydawanych pozwoleniach.
Wpływ nieuwzględniania emisji podczas ocen środowiskowych na zmiany klimatu
Z prawniczego punktu widzenia niezwykle istotne jest to, że zdaniem Sądu dowiedziono związek przyczynowy między powstałą szkodą, a nieuwzględnianiem emisji gazów cieplarnianych i zmian klimatu podczas ocen środowiskowych. Nieuwzględnienie emisji oraz zmian klimatu prowadzi do wydawania pozwoleń na dalsze prowadzenie instalacji emitujących gazy cieplarniane, co pogłębia zmiany klimatu i powoduje szkodę powodów. Punkt ten jest istotny, gdyż związek przyczynowy zwykle pozostaje problematycznym zagadnieniem w pozwach klimatycznych. Uzasadniając Sąd wskazał, że związek między koncesjonowaniem działalności związanej z paliwami kopalnymi a zmianami klimatu jest „bliski”, a emisje Stanu Montana mają wpływ zarówno na klimat lokalnie, jak i globalnie, destabilizując system klimatyczny jako taki. Należy jednak pamiętać, że mamy tu do czynienia z pozwem przeciwko władzom stanowym, a nie konkretnej spółce.
Jak wskazano, Sąd orzekł o niekonstytucyjności zakazu uwzględniania emisji gazów cieplarnianych i zmian klimatu przy ocenach środowiskowych i zakazał władzom stanowym jego używania.
Wyrok zapadł w pierwszej instancji. Pozostaje jednak mieć nadzieję, że władze stanowe nie zdecydują się na występowanie przeciwko swoim obywatelom i zaakceptują, iż transformacja energetyczna jest koniecznością wynikającą z nauki, prawa i elementarnych zasad moralnych.
Autor: Franciszek Nowak
Zachęcamy do kontaktu: Franciszek.nowak@maruszkin.pl
[1] Rikki Held, et al., v. State of Montata, et al., pkt. 67.
[2] Rikki Held, et al., v. State of Montata, et al., pkt. 70.
[3] Rikki Held, et al., v. State of Montata, et al., pkt. 100.
Polub nasz profil na LinkedIn: www.linkedin.com/company/maruszkin
