EU ETS 2 – nowy system opłat za emisje w transporcie i budownictwie

5 maja, 2025

Analizy, Prawo Unii Europejskiej, Wszystkie

ETS 2 jako impuls transformacyjny w polityce klimatycznej UE

W 2023 roku aż 60,5% energii elektrycznej w Polsce zostało wyprodukowane z węgla – to jeden z najwyższych wskaźników w całej Unii Europejskiej. Pokazuje to skalę wyzwania, przed którym stoi Polska w kontekście dekarbonizacji sektora elektroenergetycznego.

W tym kontekście wdrożenie systemu EU ETS 2 stanowi istotny impuls do zmian. Nowy mechanizm handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych obejmie sektory dotychczas pomijane – przede wszystkim budownictwo i transport drogowy – uzupełniając istniejący system EU ETS, który do tej pory koncentrował się na przemyśle, energetyce i lotnictwie. Celem ETS 2 jest nie tylko ograniczenie emisji, ale także przyspieszenie modernizacji infrastruktury energetycznej, zwiększenie efektywności oraz stworzenie warunków do rozwoju niskoemisyjnych technologii – co w przypadku Polski może odegrać kluczową rolę w odejściu od węgla.

Zakres i założenia systemu ETS 2: budownictwo, transport i paliwa

System ETS 2 został ustanowiony na mocy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/959 z dnia 10 maja 2023 r., która zmienia dyrektywę 2003/87/WE.

Zakłada on utworzenie odrębnego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych dla:
• sektora budynków (mieszkalnych i niemieszkalnych) – obowiązkowo,
• transportu drogowego – obowiązkowo,
• małych instalacji przemysłowych – obowiązkowo,
• innych sektorów spalania paliw – fakultatywnie, tj. według decyzji państw członkowskich (zgodnie z art. 30j dyrektywy 2003/87/WE). Z tej możliwości skorzystała m.in. Holandia, rozszerzając system na pojazdy rolnicze i kolej.

Podmiotami objętymi ETS 2 nie będą bezpośrednio użytkownicy końcowi (np. kierowcy czy lokatorzy), ale dostawcy paliw (tzw. „fuel suppliers”). To oni będą musieli nabywać uprawnienia do emisji proporcjonalnie do sprzedanych ilości paliw emitujących CO2.

Harmonogram wdrożenia ETS 2 – etapy i terminy

Etap przygotowawczy: od 1 stycznia 2025 r.
- Z dniem 1 stycznia 2025 r. rozpoczyna się tzw. etap przygotowawczy systemu ETS 2.
- Polska nie wdrożyła jeszcze dyrektywy dot. ETS 2 do prawa krajowego, dlatego brakuje na razie przepisów, które jasno określałyby, jak firmy mają realizować te obowiązki – w praktyce nie mają one narzędzi ani podstaw prawnych, by je wykonywać,
- Przedsiębiorcy objęci zakresem systemu (w szczególności dostawcy paliw dla transportu drogowego i budynków) są zobowiązani do:
  - monitorowania emisji gazów cieplarnianych zgodnie z przepisami wykonawczymi Komisji,
  - corocznego raportowania wielkości emisji za lata 2025 i 2026,
  - przygotowania się do nabywania uprawnień do emisji od momentu uruchomienia systemu.
- Dane z tego okresu posłużą do sprawnej implementacji systemu i pozwolą organom nadzorującym na ocenę gotowości rynku.
Pełne uruchomienie systemu: 1 stycznia 2027 r.
- Zasadnicze wdrożenie ETS 2 zaplanowano na 1 stycznia 2027 r.
- Od tego momentu przedsiębiorcy objęci systemem będą zobowiązani do posiadania i umarzania uprawnień do emisji, analogicznie jak w funkcjonującym już systemie ETS dla przemysłu i energetyki.
Opcja przesunięcia startu systemu
- Komisja Europejska może przesunąć rozpoczęcie systemu ETS 2 o rok – do 1 stycznia 2028 r. Decyzja o przesunięciu może zostać podjęta do końca października 2026 r.
- Warunkiem takiego przesunięcia jest wystąpienie wyjątkowo wysokich cen energii, które mogłyby nadmiernie obciążyć odbiorców końcowych.

Rola KOBiZE w implementacji systemu ETS 2 w Polsce

W Polsce funkcję operatora systemu EU ETS 2 najprawdopodobniej pełnić będzie Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBiZE).
To instytucja, która już dziś obsługuje krajowy rejestr uprawnień do emisji dla obecnego systemu EU ETS.

Aktualnie jednak brak jest ustawy, która oficjalnie nadawałaby KOBiZE właściwe uprawnienia.

Rola KOBiZE będzie obejmować:
• rejestrację podmiotów objętych ==ETS 2==,
• obsługę krajowego segmentu unijnego rejestru,
• monitorowanie poprawności raportowania emisji,
• współpracę z Komisją Europejską i innymi organami UE.

Firmy powinny monitorować komunikaty KOBiZE, ponieważ to tam będą publikowane informacje o krajowych wymogach implementacyjnych ETS 2.

Społeczny Fundusz Klimatyczny – finansowe wsparcie przy wdrożeniu ETS 2

Wraz z wprowadzeniem ETS 2, Unia Europejska ustanowiła Społeczny Fundusz Klimatyczny (Social Climate Fund) – mechanizm finansowy mający na celu złagodzenie skutków nowych obciążeń dla gospodarstw domowych, mikroprzedsiębiorstw i użytkowników transportu.

Fundusz będzie wspierać m.in. inwestycje w termomodernizację budynków i odnawialne źródła energii, wymianę źródeł ciepła na niskoemisyjne, zakup pojazdów zero- i niskoemisyjnych oraz rozwój transportu publicznego.

Działania finansowane z Funduszu mają rozpocząć się już w 2026 r., czyli przed formalnym startem ETS 2. Polska może otrzymać z SFK nawet ok. 50 miliardów złotych, co czyni ją największym potencjalnym beneficjentem w UE[1]. Środki te wynikają z rozporządzenia (UE) 2023/955, które określa całkowity budżet Funduszu na poziomie 65 mld euro, a przydział środków dla państw członkowskich opisuje załącznik II do tego aktu.

Wysokość wsparcia dla poszczególnych krajów zależy m.in. od poziomu ubóstwa energetycznego, emisji z sektora budynków i transportu oraz dochodu narodowego brutto per capita.

Aby otrzymać środki, Polska musi do czerwca 2025 r. przedłożyć Komisji Europejskiej Krajowy Plan Społeczno-Klimatyczny (KPSK), zawierający analizę potrzeb i szczegółowy plan działań[2]. Wypłata środków będzie uzależniona od realizacji tzw. kamieni milowych i celów.

Ryzyka i kontrowersje wokół systemu ETS 2

System ETS 2 wzbudza zastrzeżenia wielu ekspertów i organizacji społecznych. Według Carbon Market Watch, przeniesienie odpowiedzialności za emisje na dostawców paliw może ograniczyć skuteczność systemu, ponieważ konsumenci nie otrzymają bezpośredniego bodźca do zmiany zachowań. Organizacja apeluje m.in. o silniejsze wsparcie dla gospodarstw domowych i mikroprzedsiębiorstw poprzez Społeczny Fundusz Klimatyczny oraz o lepsze wykorzystanie wpływów z aukcji na cele klimatyczne

Analiza firmy Veyt przewiduje, że wprowadzenie ETS 2 może doprowadzić do wzrostu cen paliw, np. cena litra diesla może wzrosnąć o 14 eurocentów w 2027 r., osiągając 54 eurocenty w 2031 r. Podobnie, ceny węgla mogą wzrosnąć o 68 eurocentów za kilogram do 2031 r. Takie prognozy budzą obawy o potencjalne protesty społeczne, podobne do ruchu „żółtych kamizelek” we Francji. Eksperci podkreślają konieczność odpowiedniego ukierunkowania dochodów z ETS 2 na wsparcie dla gospodarstw domowych o niskich dochodach oraz mikroprzedsiębiorstw.

Co firmy powinny zrobić w związku z wdrożeniem ETS 2?

Przedsiębiorcy, którzy mogą zostać objęci systemem ETS 2, powinni już teraz podjąć działania przygotowawcze – zarówno ze względów prawnych, jak i operacyjnych. Komisja Europejska opublikowała w 2024 r. szczegółowy dokument pt. Guidance Document: The Monitoring and Reporting Regulation – General guidance for ETS2 regulated entities[1], zawierający praktyczne wytyczne dla podmiotów objętych systemem.

Zgodnie z tym dokumentem, kluczowe kroki, jakie firmy powinny podjąć już teraz, to:

Analiza obowiązku uczestnictwa – identyfikacja, czy dany podmiot kwalifikuje się jako „regulowana jednostka” (regulated entity) w rozumieniu ETS 2, np. jako dostawca paliw do transportu lub ogrzewania budynków;
Stworzenie systemów ewidencji i raportowania emisji – obejmujących zarówno dane ilościowe, jak i dokumentację potwierdzającą ilości sprzedanych paliw;
Wdrożenie procedur zgodnych z Monitoring and Reporting Regulation (MRR) – zasady monitorowania i raportowania emisji w ETS 2 obowiązują od 1 stycznia 2025 r.; szczegółowe wytyczne zawiera ww. poradnik Komisji Europejskiej;
Monitorowanie krajowych przepisów wykonawczych – państwa członkowskie będą uchwalać ustawy implementujące, w tym procedury rejestracji, sankcji i odpowiedzialności;
Współpraca z doradcami ds. klimatu i kancelariami prawnymi – szczególnie przy wdrażaniu obowiązków formalnych, przygotowaniu wniosków do krajowych rejestrów ETS i opracowywaniu systemów kontroli wewnętrznej.

Poradnik Komisji zawiera także wzory formularzy, przykładowe ścieżki raportowania oraz omówienie najczęstszych błędów. Jego lektura to pierwszy krok do zgodnego z prawem i bezpiecznego wdrożenia ETS 2.

Podsumowanie: ETS 2 jako kluczowy element transformacji klimatycznej UE

System EU ETS 2 to jedno z najbardziej znaczących rozszerzeń unijnej polityki klimatycznej. Choć jego pełne wdrożenie zaplanowano na 2027 r., przygotowania po stronie firm muszą rozpocząć się znacznie wcześniej. Nowe obowiązki – w tym szczegółowe raportowanie emisji, nabywanie uprawnień czy wdrożenie procedur zgodnych z przepisami UE – będą wymagały czasu, zasobów i dobrej organizacji.

Przedsiębiorcy objęci systemem powinni już teraz przygotować się do zmian – zidentyfikować swoje obowiązki, wdrożyć systemy monitorowania i śledzić proces legislacyjny. ETS 2 to nie tylko regulacja środowiskowa, ale również impuls do modernizacji, który w nieprzygotowanych firmach może jednak oznaczać poważne ryzyko operacyjne i finansowe.

Autor

Jakub Teler

Moje publikacje

Wyróźnione wpisy

EUDR – sprawdź, czy dotyczy Twoich produktów

2 października, 2024