Instytut Ochrony Środowiska (w skrócie IOŚ) przygotował wraz z innymi podmiotami raport dotyczący zanieczyszczenia Odry (LINK do raportu). Raport ma prawie 200 stron, a jego podsumowanie przedstawiamy poniżej.
Pierwsze śnięte ryby w Odrze zaczęły pojawiać się 26 lipca 2022 r. na granicy województwa opolskiego i dolnośląskiego. Pierwsze informacje dotyczące masowego śnięcia ryb, wpłynęły do IOŚ już w dniu 27 lipca. W kolejnych miesiącach, tj. w połowie czerwca, w kilku miejscach Odry obserwowano przypadki śnięcia ryb, jednakże instytucje środowiskowe nie znalazły związku z lipcowym zdarzeniem.
Początkowo masowe śnięcia ryb rejestrowano w miejscowościach znajdujących się w województwie dolnośląskim, jednak później zanotowano kolejne przypadki w województwie lubuskim. Wskazuje się, że do sierpnia Straż Rybacka i wspomagające ją podmioty, wyłowiły z rzeki co najmniej 9 ton martwych ryb. Niestety, zauważono również martwe bobry czy też ptaki.
Kolejną znaczącą datą był 13 sierpnia, kiedy to z Odry wyłowiono ponad 28 ton śniętych ryb. Powyższą sytuację hydrolodzy określali jako bezpośrednie zagrożenie ekosystemu, życia i zdrowia ludzi. Co ważne, przed wystąpieniem katastrofy, Odra na odcinku swobodnie płynącym charakteryzowała się jednym z największych w Polsce zagęszczeniem gatunków ryb chronionych – różanki i kozy pospolitej. Odra była także siedliskiem jesiotra ostronosego, którego restytucja jest międzynarodowym celem środowiskowym.
Raport kończący prace Zespołu ds. sytuacji na Odrze
Końcem marca 2023 r. IOŚ opublikował „Raport kończący prace Zespołu ds. sytuacji na Odrze”.
Do zadań Zespołu należało wsparcie eksperckie Ministra w zakresie ustalenia ewentualnych przyczyn zjawiska śniętych ryb na rzece Odrze, próby zdiagnozowania przyczyny zaistniałej sytuacji, w tym ewentualnego zanieczyszczenia wód rzeki Odry oraz wypracowania rekomendacji.
Zespół miał do zrealizowania następujące zadania:
- analizę potencjalnych przyczyn obserwowanego zjawiska na rzece Odrze, w tym ewentualnego zanieczyszczenia wód rzeki Odry i śniętych ryb w rzece Odrze,
- analizę wyników badań pobranych próbek wody i ryb oraz przedstawienie propozycji ewentualnych dodatkowych badań,
- analizę sposobów usunięcia negatywnych skutków obserwowanych zjawisk.
Co ustalił Zespół ds. sytuacji na Odrze?
- Ustalono, że materiał faktograficzny, który został zebrany latem 2022 r. udowadnia ponad wszelką wątpliwość, że bezpośrednią przyczyną zdarzenia był toksyczny zakwit słonolubnego haptofitu Prynesium parvum, tzw. „złotej algi”. Autorzy wskazują, że jest to zgodne z ustaleniami zespołu badawczego po strony niemieckiej.
- Warto wskazać, że IOŚ ustalił, że do 2022 r. w Odrze nie występowały toksyczne zakwity, przyczyniające się do masowego śniecia ryb i organizmów wodnych. Podczas zakwitów identyfikowano gatunki znane i typowe dla Odry, a mechanizmy, przyczyny i skutki dotychczasowych zakwitów są dobrze poznane.
- IOŚ wskazuje również, że pomimo występowania w latach wcześniejszych warunków sprzyjających zakwitom fitoplanktonu przy podobnych parametrach fizykochemicznych Odry, toksyczny zakwit zaobserwowano dopiero w 2022 r., co może wskazywać, że jego bezpośrednią przyczyną było pojawienie się w składzie fitoplanktonu nowego gatunku, niewystępującego wcześniej w Odrze.
- Jednym z głównych wniosków wcześniejszego raportu, tj. „Wstępnego raportu(…)” było wskazanie, że intensywny zakwit P. parvum w Odrze był spowodowany wieloma czynnikami. Poza samym pojawieniem się tego gatunku w Odrze, było to także wystąpienie w newralgicznym okresie korzystnych warunków do rozwoju glonów oraz wzrostu ich toksyczności, związanych ze zwiększoną przewodnością, podwyższoną zawartością chlorków i siarczanów, dostępem do biogenów, podwyższoną temperaturą wody, wysokim nasłonecznieniem, znacznymi wahaniami parametrów wody w czasie, a także przekształceniami antropogenicznymi koryta rzeki Odry.
- Jak wskazują autorzy, można przypuszczać, że przy zaistnieniu podobnych czynników może w przyszłości dojść do podobnych sytuacji masowych zakwitów.
- Wskazuje się, że na śnięcie ryb w dolnym biegu Odry wpływ miało wtórne zanieczyszczenie wody oraz wysoka temperatura wody, co skutkowało niedostateczną zawartością tlenu w wodach rzecznych.
- Wskazuje się w Raporcie, że zrozumienie zjawiska zakwitu wymaga jeszcze dalszych badań naukowych, w tym eksperymentalnych, których wyniki będą poddane dyskusji i recenzji środowiska naukowego.
- Jeżeli z kolei chodzi o Zalew Szczeciński i Zatokę Odrzańską, autorzy raportu wskazują, że czynnik, który wywołał masowe śnięcie ryb w Odrze, nie wykazywał toksyczności w stosunku do bakterii i skorupiaków Thamnocephalus platyurus.
- Z uwagi, że Zalew Szczeciński był w latach 2020-2022 poddawany silnej antropopresji i obecnie jest na etapie kształtowania się nowych warunków wynikających m.in. ze zmiany reżimu hydrologicznego, może to stwarzać warunki do większej podatności na wystąpienie niekorzystnych zjawisk, w tym toksycznych zakwitów.
- Potencjał ekologiczny względem ichtiofauny wszystkich sześciu odcinków wykazujących w 2017 r. klasę dobrą (2), po katastrofie spadł do klasy umiarkowanej (3). Klasa ta nie spełnia wymagań Ramowej Dyrektywy Wodnej.
- W przypadku ichtiofauny i mięczaków, wskazuje się, że stworzenie siedlisk refugialnych zwiększy odporność systemu rzeki na zagrożenia spowodowane zanieczyszczeniami i zmianami klimatu.
Zwracamy jednak uwagę, że wnioski znajdujące się w powyższym raporcie, nie są w pełni podzielane przez innych ekspertów, którzy wskazują, że przyczyną katastrofy ekologicznej na Odrze był czynnik ludzki.
Autor artykułu: Magda Biernat
Zachęcamy do kontaktu: magda.biernat@maruszkin.pl
