Zagadnienie ochrony ekosystemu przed gatunkami inwazyjnymi zostało uregulowane przez rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1143/2014 w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych. Ustanawia ona zasady zapobiegania niepożądanemu oddziaływaniu inwazyjnych gatunków obcych na różnorodność biologiczną, jak i łagodzenie i ograniczanie tego oddziaływania.
1. Czym jest gatunek inwazyjny?
Rozporządzenie rozumie gatunek obcy jako żywego osobnika gatunku, podgatunku lub niższego taksonu zwierząt, roślin, grzybów lub drobnoustrojów wprowadzonego poza jego naturalny zasięg; pojęcie to obejmuje wszelkie części, gamety, nasiona, jaja lub diaspory tych gatunków, jak również hybrydy, odmiany lub rasy zdolne do przeżycia i rozmnażania.
Zbiór gatunków inwazyjnych zawarty jest w wykazie unijnym, aktualizowanym cyklicznie przez Komisję Europejską. Opiera się on na wiedzy eksperckiej oraz dowodach, jednakże państwa członkowskie mogą składać do Komisji wnioski o dodanie nowych gatunków. Ustalenie, czy dany gatunek powinien znaleźć się w wykazie opiera się na ewaluacji dowodów naukowych w pryzmacie następujących przesłanek:
- Jest on obcy dla ekosystemu Europy.
- Jest on w stanie stworzyć zdolną do przeżycia populację oraz rozprzestrzenić się teraz, lub w warunkach zgodnych z przewidywaniami zmianami klimatu, na terenie przynajmniej dwóch państw członkowskich.
- Może mieć niepożądane oddziaływanie na różnorodność biologiczną lub wkład ekosystemów w dobrostan człowieka, czy bezpośrednio na zdrowie ludzkie lub na gospodarkę
- Ocena ryzyka wskazuje, że aby skutecznie zapobiec rozprzestrzenieniu się tego gatunku, wymagane jest działanie na szczeblu unijnym
2. Jakie są konsekwencje wpisania gatunku do wykazu gatunków inwazyjnych?
Jeżeli dany gatunek zostanie wpisany do wykazu przez Komisję, stwarza to dodatkowe obowiązki dla przedsiębiorców. Przede wszystkim, gatunki inwazyjne wpisane do wykazu podlegają zakazowi ich:
- wprowadzania, przywożenia, wywożenia lub przemieszczania na terytorium Unii, chyba że służyć to ma ich eliminacji,
- przetrzymywania,
- hodowania,
- wprowadzania do obrotu,
- wykorzystywania lub wymieniania oraz
- uwalniania do środowiska
Powyższy zakaz dotyczy tylko podmiotów nie posiadających specjalnego zezwolenia, wynikającego z przepisów krajowych, do badań naukowych nad danym gatunkiem lub jego ochrony ex situ. Istnieje również możliwość, w wyjątkowych przypadkach i z uwagi na nadrzędny interes publiczny, udzielenia przez państwo członkowskie podmiotowi zezwolenia na prowadzenie działań innych niż są przewidywane w zezwoleniu, jednakże musi być ono zatwierdzone również przez Komisję.
3. W jaki sposób chroni się ekosystem przez gatunkami inwazyjnymi?
Poza wykazem, omawiane rozporządzenie również przewiduje infrastrukturę prawną do zwalczania tzw. „inwazji” w różnych stopniach zaawansowania, w tym obowiązek państw członkowskich o informowaniu o wykryciu wprowadzenia lub obecności inwazyjnych gatunków i ich szybką eliminację. Zobowiązane są też do posiadania struktur prowadzenia kontroli urzędowych, weryfikujących czy dany towar znajduje się w wykazie unijnym, a jeżeli tak, czy jest objęty odpowiednim zezwoleniem.
4. Jakie są inne regulacje dotyczące ochrony ekosystemu?
Forma prawna rozporządzenia, mająca bezpośredni skutek i nie wymagająca implementacji do sytemu prawa krajowego, została wybrana ze względu na obowiązek Unii Europejskiej wynikający ze Konwencji o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk. Jest ona również realizacją celów dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE oraz 2008/56/WE z 2009/147/WE/.
Należy również zaznaczyć, że omawiane rozporządzenie jest jednym z wielu regulujących obrót organizmami na terenie Unii. Niektóre gatunki posiadają swoje oddzielne akty prawne, takie jak chociażby rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1170/2009, które wymaga oddzielnej procedury dla produktów ochrony roślin zawierających GMO.
5. Uwagi końcowe
Aby zapoznać się z treścią rozporządzenia, oraz innymi materiałami, zachęcamy do sprawdzenia zakładki „materiały” na stronie maruszkin.pl.
